«Tante» og «onkel» eller fagperson og trygg vaksen?

• Dette er et innsendt bidrag, og gir uttrykk for skribentens meninger og holdninger. Vil du delta i debatten? Send gjerne inn innlegg hit.

Barnehagelæraryrket har tradisjonelt hatt låg status og lenge var det vanleg å omtala oss som «tantar» og «onklar», med ei implisitt henvisning til at alle kan arbeide i barnehage. Denne artikkelen er eit oppgjer med gamle merkelappar som er med å undergrave yrkesidentiteten- og stoltheita vår.

Eit oppgjer med gamle merkelappar kan vere særs viktig i ei tid med søkjarflukt til utdanningane og eit auka behov for barnehagelærarar.

Eit møte med merkelappen «tante» og «onkel»

Sjølv om det er sjeldnare, høyrer du det frå tid til annan. Eit stikk i sida som impliserer at du eigentleg ikkje trengte bruke tid på utdanninga di. Fordi alle kan jo arbeide i barnehage, eller? Det er jo berre å leike og ha det gøy.

Akkurat denne dagen står eg i barnehagen og skal levere barnet mitt. Barnet til ei anna mor viser omsorg for ein baby som er med når mor leverer storebror. Barnet leikar med babyen, smilar til babyen, koser med babyen, snakkar med babyen og deler kosen sin med babyen. Mor til barnet som viser omsorg for babyen kommenterer: «Ja, hun er jo så omsorgsfull og glad i barn. Hun kommer nok til å bli en god «barnehagetante» en dag».

Kva! Tenkjer eg. Sa ho det eg nett høyrde. «Barnehagetante»! Eg svarar tilbake, med eit smil om munnen (for dette kan jo ikkje gå upåakta hen): «Ja, ho kjem sikkert til å bli ein god barnehagelærar, fagarbeidar eller pedagogisk medarbeidar ein dag, men tante vil ho berre kunne bli til sine framtidige nieser og nevøar». Mor smilar tilbake og seier ikkje meir.

Alle kan jo arbeide i barnehage, ikkje sant … ?

Så litt meir om denne haldninga til at alle kan arbeide i barnehage. Det er jo så koseleg der. Nesten som heime. Det er jo berre å leike og sørgje for at barna har alt dei treng. Men er det så enkelt?

På den eine sida er svaret på dette spørsmålet ja. Alle med omsorg og overskot til det kan arbeide i barnehagen. Det handlar heilt grunnleggjande om å leike og sørgje for at barna har det bra. Ein barnehagekvardag ville ikkje gått rundt om det ikkje var for dyktige pedagogiske medarbeidarar og fagarbeidarar som kan drive avdelinga saman med barnehagelæraren.

På den andre sida er det å arbeide i barnehage meir komplekst og eit større ansvar enn mange trur. Samfunnsmandatet krev mange oppgåver (Utdanningsdirektoratet, 2017) og nokon av desse krev meir kompetanse enn andre. Tradisjon for flat struktur og lite skilnad mellom oppgåver i barnehage og heim (Børhaug, 2011) kan ha vore med å gjere behovet for barnehagelæraren sin fagkunnskap lite synleg. Dette saman med lite tradisjon for å nytta fagspråk i barnehagen (Larsen & Slåtten, 2017). Barnehagelæraren må tre fram som ein tydeleg fagperson og synleggjere det faglege i dei praktiske møta med barna for foreldre og kollegaer, slik at vi kan heva statusen vår som fagpersonar og behovet for fagleg kompetanse i yrket.

Kvifor fagkunnskap?

Det er fleire grunnar til at vi treng fagkunnskap i barnehagen og ikkje rom til å gå inn i alle innanfor rammene av denne artikkelen. Ein viktig grunn er for det første forsking som syner at kvaliteten på samspela mellom barn og vaksne kan ha mykje å seie for kvaliteten på barnehagetilbodet, barn sine høve til å leike og utvikla seg, og deira høve til å oppleva tryggleik (Drugli et. al., 2023; Holte, 2012; Perlman et. al., 2017; Williams & Sheridan, 2018; Zachrisson et. al., 2013). Dette er kunnskap vi må kjenne til- og ta innover oss for å ikkje møte barna på lite hensiktsmessige måtar. Barnehagelæraren må vere mentalt kopla på gjennom heile dagen for å fange opp signal frå barna og støtte dei i spekteret av kjensler, og vi må vite noko om tilknytingsteori og betydinga av å hjelpe barna å regulera kjenslene (Braarud & Nordanger, 2011; Nordanger & Braarud, 2014).

For det andre krev arbeid i barnehage ein heil del kompetansar og har ein ikkje fagbrev eller pedagogisk utdanning, må ein få rettleiing og høve til å gå på kurs for å tileigne seg desse kompetansane. Fordi det er skilnad på profesjonell og privat omsorg for barn. Barnehagelæraren møter barna med ein pedagogisk intensjon og eit samfunnsmandat (Utdanningsdirektoratet, 2017), og det relasjonelle bandet vil ikkje vere det same som det barna har til foreldra.

Arbeid i barnehage krev kunnskap om barn si utvikling og variasjonar innafor normalområdet. Det krev kunnskap om korleis vi kan leggja til rette for leik og læring på barna sine premiss, og korleis vi kan støtta barn som fell ut av leiken, eller som treng tilpassa utfordringar. Vi må kunne noko om tilknytingsteori og betydinga av å støtta barn i skjeringspunktet mellom behovet for tryggleik på den eine sida og tronga til å utforska omverda på den andre (Hoffman et. al., 2006; Marvin et. al., 2002).

Vi må ha kjennskap til omsorgssvikt og kva som kjenneteiknar barn som vert utsett for dette, eller kva andre ting desse signala kan vere eit uttrykk for. Vi må kunne noko om diagnosar og utviklingsforstyrringar. Vi må kunne observera barn i skjeringspunktet mellom vårt faglege skjønn og formaliserte kategoriar, mellom barna som sårbare og kompetente på same tid. Vi har krav om dokumentasjon og oppfølging av barn og foreldre. Vi må vere leiar for både barn og vaksne, rettleiar og ein trygg fagperson/omsorgsperson som foreldre og barn kan stola på. Vi må skrive rapportar, foreldresamtalar, kartleggja, leggja planar og evaluera.

Så nei, arbeid i barnehage handlar ikkje berre om å leike og ha det gøy. Det er- og kan vere så mykje meir enn det.

Det faglege i det praktiske

Barnehagelæraren må verte flinkare til å framsnakke eige fag, slik at vi kan synleggjere dei faglege vurderingane bak alt det praktiske vi gjer, som av lekmenn vert oppfatta som tradisjonelle omsorgsoppgåver. Til dømes korleis stimulering via fleire sansar (Johansson, 2018) og det å kombinera språklæring med musikk kan auka barn si innlæring av ord (Patel, 2011). Eller korleis måten vi samtalar med barn på kan ha noko å seie for deira oppleving av medverknad, deira språklæring, utvikling av sosiale kompetanse og kognitive utvikling (Bae, 2009a, 2009b). Eller korleis eit bleieskift kan vere meir enn eit bleieskift om vi ser det i lys av eit nyare syn på omsorg, som ser omsorg som ein relasjon (Tholin, 2013, s. 20-21):

Barna er trøytte og svoltne før bleieskift. Barnehagelæraren er på veg ut til badet med to barn for å skifta bleier. Eit anna barn på 1 år og 5 månader ser mot barnehagelæraren, strekkjer ut armane og grin. Barnehagelæraren veit at 13 andre barn ventar på mat, og at det ikkje er rom for ein-til-ein-kos akkurat no. Likevel stoggar ho opp, tek barnet på fanget og bekreftar: «Nå skjer det litt mye, og du trengte litt kos frå meg.» Så forklarar ho for barnet kva som skal skje vidare; at vi skal setja oss til bordet og ete lunsj; at barnet skal vente saman med dei andre vaksne medan ho sjølv går på badet og skiftar bleie på dei andre barna. Barnet smilar til barnehagelæraren og finn stolen sin (Draugsvoll, 2022, s. 34).

Barnet (eit subjekt) tek initiativ til omsorg ved å grine og strekkja armane mot barnehagelæraren (subjekt som får ei handling retta mot seg). Barnehagelæraren (subjekt som svarar på handlinga frå barnet) tek i mot initiativet til omsorg ved å finna rom til barnet i den travle situasjonen. Barnet (subjekt som får tilsvar på omsorgsinitiativet) tek i mot omsorga frå barnehagelæraren ved å smile og setja seg til bordet. Det er ein sirkulær og dynamisk prosess, der begge partar deltek, noko som gjer relasjonen mellom barnet og barnehagelæraren til ein omsorgsrelasjon (Tholin, 2013, s. 20-21).

Ved å strekkja ut armane og grine signaliserer barnet til barnehagelæraren at det treng å kome inn i barnehagelæraren si trygge famn for omsorg og trøyst. Når barnehagelæraren gjev rom for barnet i den travle situasjonen, ser vi at det kan tre ut av den trygge famna etter kvart og finna plassen sin. Tilknytingsteorien syner – som det kom fram over – korleis barn bevegar seg ut av den vaksne si trygge famn når dei er trygg og klar for å utforske, og inn att når intrykka vert for mange og dei igjen treng omsorg og trøyst frå den vaksne (Hoffman et. al., 2006; Marvin et. al., 2002).

Fagleg, ikkje teoretisk

Som utøvande pedagog er ei misoppfatning eg ofte møter at arbeid med fag er einstydande med å vere teoretisk. Når eg skal begrunna kvifor vi gjer noko kan eg få høyre: «Nei, nå må du ikkje vere så teoretisk. Arbeid i barnehage er eit praktisk fag, så sikkert lurt å legge vekk læreboka». Eller, med eit smil om munnen kan nokon seie: «Ja, her kjem Karen med den teorien sin». Og ja, det kan liggja ei sanning i desse utsegna. Det er eit viktig poeng at vi ikkje kan følgje ei lærebok ordrett i møte med andre menneske, men det er ein skilnad på å vere teoretisk og det å begrunna våre vurderingar fagleg, eller å sjå det faglege i det praktiske. Det første er å vere teoretisk, det andre å tre fram som fagperson.

Målet med å dra inn fag i refleksjonen må vere å verte medviten kvifor vi gjer det vi gjer og kvifor vi vel ei tilnærming over ei anna. Det kan ikkje vere å følgja teorien ordrett. Teori kan gje ei retning, men det er møta med barna som må avgjere korleis vi møter denne retninga. Teori kan ikkje gje sanninga ein gong for alle, utan at møta med barna får preg av å vere instrumentelle og tekniske. Då mister vi relasjonen til barna av syne.

Å begrunna våre vurderingar fagleg er for det første viktig for å auka medvitet kring kvifor vi gjer det vi gjer, for å hindra at vi handlar på rutine og kan hende held ved like praksisar som ikkje er foreineleg med ny kunnskap. Vi må vere medviten å ikkje gjere det vi gjer fordi vi alltid har gjort det slik. Å vere medviten faget kan opna for ny innsikt og meir reflekterte møter med barna.

For det andre er det viktig for å synleggjera det faglege i dei praktiske møta med barna, som det vart gjeve døme på ovanfor. Å vere teoretisk vil vere å følje ein plan, ei lærebok eller ei kartleggingsmal ordrett. Å arbeide fagleg er derimot å sjå det faglege i det praktiske og nytta dette til å møte barn og foreldre med ei meir reflektert haldning.

Misoppfatningar som den over kan bidra til å undergrave barnehagelæraren sin profesjonelle rolle. Barnehagelæraren må tre fram som fagperson i møte med kollegaer, foreldre og det offentlege for å synleggjere faget i dei praktiske møta med barna.